O Στέλαν Σκάρσγκαρντ ανακινεί την υπόθεση του «Ναζί Ίνγκμαρ Μπέργκμαν»

Για όποιον παρακολουθεί στοιχειωδώς μια ιστορία του Κινηματογράφου, η «υπόθεση Μπέργκμαν» αποτελεί εξέχον κεφάλαιο. Πρωτίστως (λέω εγώ, άλλοι θα διαφωνούν) λόγω ενός αναντικατάστατου Έργου που κοσμεί εξακολουθητικά το παγκόσμιο σινεμά και επηρεάζει πλήθος δημιουργών έκτοτε. Κατά δεύτερον, ωστόσο, διότι ο άνθρωπος-Μπέργκμαν, ο οποίος σύμφωνα με την νεότερη προσέγγιση των πραγμάτων στην Τέχνη οφείλει να μας απασχολεί ισόποσα με το έργο του, είναι ευάλωτος σε λογιών κριτικές του χαρακτήρα του. Δεν ήταν και πολύ εύκολος άνθρωπος, ήταν χειριστικός με ανθρώπους και συνθήκες, έβαλε ολόκληρη την Σουηδία (και ειδικά το θέατρό της) στην υπηρεσία του, ήταν άστατος (ευγενικά το λέμε) με τις γυναίκες, κακός οικογενειάρχης, ακατάλληλος πατέρας. Τι σχέση έχουν όλ' αυτά με «την τιμή του τσαγιού στην Κίνα»; Την παραμικρή. Καμμιά 10αριά ταινίες του παραμένουν απλησίαστες, καμμιά 10αριά (πρόσθετα στις 10) καταπληκτικές, ο άνθρωπος διείσδυσε στις ανθρώπινες σχέσεις με συστηματικότητα και ευστοχία απαράμιλλη.

Τώρα (μπράβο Στέλαν Σκάρσγκαρντ, είσαι αμετροεπής) θα πρέπει να ανακινηθεί και η υπόθεση του πόσο ναζιστής ήταν.

«Ο Μπέργκμαν ήταν χειριστικός. Ήταν Ναζί κατά τον πόλεμο και ο μόνος άνθρωπος που έκλαψε όταν πέθανε ο Χίτλερ. Τον δικαιολογούσαμε σταθερά, αλλά έχω την αίσθηση ότι είχε μια πολύ αλλόκοτη ματιά προς τους άλλους ανθρώπους. Θεωρούσε κάποιους ανάξιους. Τους χειριζόταν. Δεν ήταν καλός», λέει ο Στέλαν ο Σκάρσγκαρντ που όχι μόνο ήταν μπροστά στον Μπέργκμαν όταν στο ακρογιάλι του Φάρο έκλαψε για τον Αδόλφο, αλλά συμπέρανε από μια συνεργασία (το 1986 σε μια παράσταση Στρίντμπεργκ που συνεργάστηκαν) τι άθλιο καθήκι ήταν γενικώς.

Η υπόθεση για τον φιλοναζισμό του Μπέργκμαν δεν είναι είδηση. Είναι κοινώς γνωστή σε όσους έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Άλλωστε η Σουηδία ήταν κατά τον πόλεμο γνωστό άνδρο φιλοναζισμού, παρότι θεωρητικά ουδέτερη στην διάρκειά του. Ο ίδιος μάλιστα ο Μπέργκμαν δεν έκρυβε την παρελθούσα στάση του, στάση φιλική προς το καθεστώς, είχε γνωρίσει οικογενειακώς τον Χίτλερ το 1934 στην Βαϊμάρη και είχε αλλάξει άρδην στάση όταν, όπως έλεγε ο ίδιος, «άνοιξαν οι πόρτες περί των στρατοπέδων συγκέντρωσης και...έχασα την αθωότητά μου».  

Είναι αυξανόμενα εύκολο στην εποχή μας να κόβουμε κατηγορίες και να μοιράζουμε ενοχή. Όχι γιατί πραγματικά μας ενδιαφέρει κάτι (αν μας ενδιέφερε θα κάναμε εναν κόπο να μάθουμε για την ατμόσφαιρα μιας εποχής, για τις νοοτροπίες, τα γεγονότα και πάει λέγοντας), αλλά γιατί θέλουμε να επιβαίνουμε σε οχήματα απόψεων που χαίρουν μιας δημοφιλίας, συνήθως σοσιομιντιακής. Θέλουμε να συμμετέχουμε, άρα και να ανήκουμε. Τι συνεισφέρουμε μηδενική σημασία έχει, τι πολλαπλασιάζουμε επίσης.

Εν πάση περιπτώσει δεν ξέρω κατά πόσον ένας ψυχικός συγγενής των Ναζί θα έκανε έργα όπως αυτά που έκανε ο Μπέργκμαν (εάν ναι είναι μόνος πρώτος), δεν ξέρω επίσης για ποιο λόγο (πλυντηρίου το δίχως άλλο) θα έκανε το «Αυγό του Φιδιού» (1977), έναν τίτλο που ουσιαστικά ταυτίστηκε με τον τρόμο του ναζισμού, του εκκολαπτόμενου αυταρχισμού και του εφιάλτη της δημαγωγίας, δεν ξέρω και γιατί ο μέχρι πρόσφατα συμπαθής Σκάρσγκαρντ άφησε το στόμα του να λέει αμετροεπώς, ενώ πολύ καλά θυμάται πώς καταστράφηκε η καριέρα του φίλου του Λαρς φον Τρίερ, όταν ο τελευταίος αστειεύτηκε αποτυχημένα περί ναζισμού και το καταγεγραμμένο στους τίτλους των τότε ημερών απείχε τόσο δραματικά από την αλήθεια όσο και η συζήτηση που θα ξεκινήσει τώρα περί ενός δημιουργού που σιγά-σιγά αρχίζει να σβήνεται βίαια από την συζήτηση. Πώς συνέβαλε ο Στέλαν Σκάρσγκαρντ στην συζήτηση για την τέχνη που υπηρετεί, αληθινά δεν καταλαβαίνω.