Όταν Έρθει το Φθινόπωρο

Ο Φρανσουά Οζόν αποτελεί μια μάλλον μοναδική περίπτωση στο σύγχρονο σινεμά. Έχοντας υπογράψει 23 ταινίες σε 26 χρόνια είναι υπόδειγμα πολυγραφότατου δημιουργού, με μόνο ανάλογο τον Γούντι Άλεν βέβαια που είναι μια κατηγορία από μόνος του. Το κατόρθωμα μεγαλώνει αν αναλογιστεί κανείς το σινεμά του Γάλλου, το οποίο δεν κατατάσσεται σε είδη, δεν εγγυάται εισπρακτική επιτυχία και πρέπει κάθε φορά να βρίσκει εξαρχής το κοινό του. Κι όμως. Όχι μόνο καταφέρνει να λάβει σε κάθε του ενέργεια διανομή εκτός Γαλλίας, αλλά συνθέτει ψηφίδα-ψηφίδα ένα έργο προκλητικά auteur-ικό (περισσότερα σε λίγο) και, ακόμα πιο προκλητικά, ευρισκόμενο σε ένα κάποιο καλλιτεχνικό ύψος. Από το προσωπικό μου πρίσμα δεν μπορώ να πω ότι έχει βρει συχνά το μεγάλο έργο (πλην ίσως του «5x2»), το έχει όμως συχνά πολιορκήσει πειστικά με έργα κλασικής «σεναριογραφικής» σύστασης, μελετημένης, ενίοτε επιδέξιας, σκηνοθεσίας και θεματικού εύρους που δεν προδίδουν σχεδόν ποτέ τον (αστό) θεατή τους.

Ποια είναι η κλωστή που συνδέει το έργο του; Μεταξύ κάποιων ιδεών που το διασχίζουν θα επέλεγα την δημιουργική αποστροφή στην επεξηγηματικότητα, την ροπή στο διφυές, τον εναγκαλισμό του αινίγματος. Ο Οζόν αγαπά ιδιαίτερα τους χαρακτήρες του, αλλά ειδικά τους πρωταγωνιστές του τους προστατεύει από την αδιακρισία του θεατή που θέλει να τους ερμηνεύσει/αποκωδικοποιήσει με τα βολικά του εργαλεία. Οι ήρωές του διαφεύγουν συστηματικά, παρότι ο δημιουργός δεν καταφεύγει ποτέ στην επαγγελματική κρυψίνοια και την μυστικοπάθεια. Όλα αυτά μαζί όμως του έχουν χαρίσει (βολικά, επίσης) τον χαρακτηρισμό του «εγκεφαλικού δημιουργού» (κάτι ανάλογο έχει…κερδίσει και ο επίσης πολυγραφότατος Στίβεν Σόντερμπεργκ, αλλά αυτός σπάνια παίρνει επίσημο σεναριακό credit), χαρακτηρισμός που γενικά γεννά καχυποψία σε αυτούς που θέλουν το σινεμά τους χωρίς πολλές σκοτούρες.

Στο παρόν έργο ο Οζόν είναι στην κλασική του φόρμα. Όπως οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δημιουργοί από την γενιά του και πίσω στήνει την ιστορία του με έναν τρόπο που διάφανα μας αποκαλύπτει πώς την σκαρφίστηκε. Στο γράψιμο ελλοχεύει η μέθοδος και από την μέθοδο προκύπτει η ιδέα. Μπορείς να φανταστείς τον σεναριογράφο να παίζει με το μολύβι ή το πληκτρολόγιο και να λέει: Η ηλικιωμένη Μισέλ ζει μόνη, οικονομικά άνετα, κάπου στην Βουργουνδία. Βγαίνει με την φιλενάδα της βόλτα στο δάσος και κόβουν μανιτάρια. Φτιάχνει ένα φαγητό περιμένοντας πως και πως κόρη και εγγόνι. Κάτι θα πάει πολύ στραβά με το φαγητό αυτό. Ταυτόχρονα, η φιλενάδα βγάζει τον γιο της από την φυλακή και η Μισέλ προσπαθεί να τον στηρίξει. Ο γιος μια μέρα επισκέπτεται την κόρη της Μισέλ για να την μεταπείσει να είναι πιο κοντά με τη μάνα της. Τις δυο φιλενάδες λέω να τις κάνω πρώην πόρνες στο Παρίσι, ποτέ δεν θα κάτσει καλά στην κωμόπολη αυτό – ο Οζόν είμαι, περιμένουν κάτι τέτοιο από μένα. Α, και θα κάνω και κάτι ακόμα που θα είναι το twist για τον κόσμο. Για μένα η ανατροπή θα είναι το πώς αντιδρά η Μισέλ. Ας βάλω κι ένα φάντασμα.

Και πάει λέγοντας…

Το εντυπωσιακό της ιστορίας είναι το πώς ο Οζόν με αυτή την πλοκή καταφέρνει να εφαρμόσει με την μεγαλύτερη άνεση την αδιαφορία του στην ηθικολογία, ενώ ταυτόχρονα κατορθώνει (τους δικούς του τουλάχιστον) να τους γραπώσει για μια ακόμα φορά με έναν χαρακτήρα που δεν ξέρεις πώς σκέπτεται ενώ είναι με τον τρόπο του μαγνητικός. Συλλαμβάνεις τον εαυτό σου να παρακολουθεί την ιστορία μέσα από τα μάτια της Μισέλ, οδηγούμενος από την δράση της (που αντικαθιστά τον επεξηγηματικό ψυχολογισμό) και από το γεγονός ότι αποπνέει μια φιλοσοφική στωικότητα, διόλου αδρανή, μα αρνητική σε δωρεάν συναισθηματισμό.

Είναι κλασικός Οζόν λοιπόν. Εκείνο που απαιτείται για να το απολαύσει κανείς (και να παραμερίσει ότι το έχει κάνει καλύτερα αλλού) είναι ο συντονισμός με μια προσέγγιση στα πράγματα που ενώ δεν είναι διακριτική (δύσκολα μπορείς να τον «κατηγορήσεις» για διακριτικότητα) είναι λίαν προστατευτική στο αίνιγμα του πώς οι άνθρωποι αντιδρούμε προσαρμοζόμενοι στην εντέλεια σε ό,τι φέρνει ο Χρόνος και η Συγκυρία. Κατανοητό, ακούγεται «εγκεφαλικό» όλο αυτό, ίσως όμως πληρώνοντας ένα μικρό αντίτιμο διαπιστώσετε ότι αυτό που στην γραφή φαντάζει αδόκιμο στην κινηματογραφική πράξη διέπεται από μια κοσμική σοφία.

Η βετεράνος Ελέν Βενσάν είναι ένα σπιθαμιαίο δυναμό παιξίματος, η Ζοσιάν Μπαλασκό συνεισφέρει κλασικότροπη ανθρωπιά, οι Ευγένιος και Σάσα Γκαλπερίν δεν κουράστηκαν και πολύ στην μουσική υπογράμμιση (υπολείπεται κάπως και εν γένει το score σε σχέση με άλλες οζονικές κορυφές), καλωσορίζουμε για 4^η φορά στον σινεμά του την Λουντβίν Σανιέ (σε λίγο άχαρο ρόλο), χαμογελάμε με το πώς κατάφερε πάλι ο άτιμος και χώρεσε λίγο queer στην δραματουργία του. Όλα στη θέση τους, ένας φίλος σε μια αίθουσα κοντά μας.